.
Ujanowice ::
Powierzchnia
- 195,3 ha
Ilość domów - 147
Liczba ludności - 642
Miejscowość
o zwartej zabudowie, położona w dnie doliny Łososiny, we wschodniej części
gminy. Wieś została lokowana na prawie niemieckim przez księżnę Kingę
w 1268 roku. Dokumentem erekcyjnym z roku 1296, ksieni starosądeckiego
klasztoru Klarysek Katarzyna Odolani, wyznaczyła dla przyszłego Kościoła
i probostwa odpowiednie uposażenie (beneficjum). Były to grunty istniejącego
od 1268 roku sołectwa, które jako wiano otrzymał pierwszy pleban i
prawdopodobnie stąd nazwa Wianowice, później Ujanowice (są też inne
wyjaśnienia pochodzenia tej nazwy). Uposażenie to było koniecznym
warunkiem do powstania w I połowie XIV wieku samodzielnej parafii i
wybudowania pierwszego kościoła.
Ponieważ historia i dzieje Ujanowic ściśle związane są z osadnictwem
na gruntach plebańskich, do dziś pozostała nazwa przysiółka "Pleszówki",
od staropolskiego słowa "plesz" tzn. ksiądz (z tonsurą). W
roku 1526 w miejsce starego drewnianego kościoła wybudowano nowy
murowany, który po kilku późniejszych rozbudowach stoi do dziś. Jest
to najstarszy zabytek na terenie gminy.
W 1608 roku ksieni Ewa Gostwicka ufundowała (budynek i ok. 8 ha ziemi)
dom dla ubogich tzw. "szpital". Funkcjonował on do II wojny światowej
i godnie spełniał troskę fundatorki: "aby nie zginęli, którzy by
się żywić czem nie mieli, bo zeszli w latach będący, żywności sobie
zarabiać nie mogli....". Do dziś przetrwała nazwa miejsca "szpitalka".
Od początku powstania, aż do XVIII wieku, mieszkańcy wsi należących
do parafii ujanowickiej zobowiązani byli świadczyć daninę na rzecz
probostwa i starosądeckigo klasztoru.
Po I rozbiorze Polski (1772 r.) Ujanowice wraz ze wszystkimi wioskami
klucza strzeszycko-żbikowickiego przeszły pod panowanie austriackie, a
po konfiskacie dóbr klasztornych (1782 r.) pod zarząd Kamery (czyli:
austriacki zarząd państwowy z siedzibą w Starym Sączu). W roku 1827 cały
klucz żbikowicki nabył Jakub Łasiński, który wydzierżawił wspomnianą
szpitalkę i przez 6 lat poddani musieli odrabiać pańszczyznę na jej
rzecz. W 1833 Łasiński odsprzedał swoje dobra baronowi Przychockiemu z
Łososiny Dolnej i do czasu uwłaszczenia (1848 r.) mieszkańcy Ujanowic
świadczyli dla łososińskiego dworu. Obowiązek daniny na rzecz
probostwa ustał w roku 1855.
Okres zaborów pozostawił po sobie znaczne zubożenie mieszkańców tych
terenów (panowała wówczas tzw. "galicyjska bieda"), oraz
wiele innych problemów społecznych. Jednym z nich było pijaństwo. W
tym czasie w Ujanowicach były 4 karczmy. Jedna z nich najpierw plebańska
(zgodnie z nadaniem erekcyjnym), później dzierżawiona przez żydów
prowadziła wyszynk do 1926 roku i znajdowała się w miejscu gdzie dziś
stoi budynek Domu Parafialnego (wcześniej Kółko Rolnicze i Dom Ludowy).
Druga karczma (dworska, później żydowska) była w starym budynku
Ochronki (do roku 1931), gdzie dziś stoi nowy budynek. Sióstr Służebniczek
N.M.P. W przysiółku "Za Dębiną" była też gorzelnia z
wyszynkiem, a w Kobyłczynie Dolnej, w bezpośrednim sąsiedztwie
Ujanowic, kolejna karczma żydowska. Należy jednak stwierdzić że dzięki
wysiłkom kościoła i powstałego we wsi Towarzystwa Trzeźwości udało
się problem pijaństwa znacznie ograniczyć.
W czasie I wojny światowej, na plebanii, przez kilka dni kwaterował
rosyjski sztab wojskowy (ok.100 oficerów), dowodzący potyczkami na linii
frontowej pod Limanową.
W 1927 roku Ujanowice uzyskały koncesję na jarmarki, co wpłynęło na ożywienie
gospodarcze wsi. Pod koniec XVI wieku powstała we wsi pierwsza szkółka
parafialna, która przetrwała do połowy XVII wieku. W roku 1796 rząd
austriacki powołał szkółkę trywialną (pospolitą), przekształconą
później na powszechną szkołę publiczną. Do czasu założenia szkół
w innych miejscowościach parafii ujanowickiej, tj. do początku XX wieku,
była onajedynąszkołąw całym kluczu strzeszycko-żbikowickim. W roku
1931 wzorem Krosnej i Strzeszyc ufundowano Ochronkę, którą siostry
zakonne prowadzą z przerwami do dziś. W czasie II wojny światowej we
wsi odbywały się zajęcia tajnego nauczania. Bezpośrednio po wojnie (w
latach 1945 - 52) istniało Samorządowe Gimnazjum Koedukacyjne (ok.350
uczniów i 123 matury).
Od początku powstania do czasów współczesnych, Ujanowice były bardzo
ważnym ośrodkiem życia gospodarczego, kulturalnego, a także społeczno-politycznego
w tej części Małopolski. Po reformie administracyjnej w latach 70-tych
XX wieku, znaczenie i ranga Ujanowic wyraźnie się obniżyły.
Dziś gościnne Ujanowice oferują turystom wypoczynek na łonie natury, wśród
życzliwych ludzi.
|